شناسایی ترکیبات شیمیایی و بررسی خواص آنتی‌اکسیدانی و ضد میکروبی اسانس گیاه مریم گلی (Salvia officinalis L.) در زمان‌های مختلف برداشت

زمینه و هدف: امروزه به دلیل افزایش استفاده از داروهای شیمیایی و گسترش مقاومت میکروبی نسبت به آنتی‌بیوتیک‌های سنتتیک و همچنین عوارض جانبی مصرف داروها، شناسایی و معرفی گونه‌های گیاهی با خواص دارویی و ضد میکروبی اهمیت بسیاری دارد. مریم گلی یکی از مهم‌ترین گیاهان دارویی و معطر است که دارای اثرات ضد سرطانی، آنتی‌اکسیدانی و ضد میکروبی می‌باشد. زمان برداشت بر میزان ترکیبات مؤثر گیاهان دارویی تأثیر دارد؛ زیرا کمیت و کیفیت اسانس اندام‌های گیاه در زمان‌های مختلف، متفاوت می‌باشد. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی ترکیبات اسانس اندام هوایی مریم گلی و نیز تعیین بهترین زمان برداشت به منظور دستیابی به بالاترین میزان اسانس، میزان ترکیبات فنلی و ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی و ضد میکروبی آن در ارتباط با چهار باکتری گرم منفی و گرم مثبت انجام شد.
روش بررسی: در این مطالعه تجربی، نمونه‌های گیاهی در چهار زمان مختلف (اواسط اردیبهشت، اواسط تیر، اواسط شهریور و اواسط آبان) جمع‌آوری شد و سپس با استفاده از دستگاه کلونجر اسانس‌گیری گردید. جداسازی و شناسایی ترکیبات تشکیل‌دهنده اسانس نمونه‌ها با استفاده از دستگاه‌های کروماتوگرافی گازی و گاز کروماتوگراف متصل شده به طیف‌سنج جرمی صورت گرفت. ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آنتی‌اکسیدانی اسانس نمونه‌ها ﺑﺎ استفاده از آزﻣﻮن ﻣﻬﺎر رادیﮑﺎلﻫﺎی آزاد دی‌ﻓﻨﯿﻞ ﭘﯿﮑﺮیل‌ﻫﯿﺪرازیﻞ ﺑﺮرﺳﯽ گردید. فعالیت ضد میکروبی اسانس نمونه‌ها نیز به روش‌های دیسک دیفیوژن، حداقل غلظت بازدارندگی و حداقل غلظت کشندگی تعیین شد. تجزیه و تحلیل آماری داده‌های مورد نظر با استفاده از نرم‌افزار SPSS 20 صورت گرفت و مقایسه میانگین‌ها به روش آزمون آماری چند دامنه‌ای دانکن انجام شد.
یافته‌ها: مهم‌ترین ترکیبات موجود در اسانس مریم گلی در زمان‌های مختلف برداشت عبارت بودند از: آلفا-پینن، کامفن، آلفا-توجون، بتا-توجون، 1و8- سینئول و کامفور. بر مبنای نتایج، مونوترپن‌های اکسیژن‌دار بخش عمده ترکیبات اسانس را در تیر ماه (94/79 درصد)، اردیبهشت (76/74 درصد)، شهریور (47/73 درصد) و آبان (89/70 درصد) تشکیل دادند. بیشترین مقدار ترکیبات فنلی (74/0±36/66 میلی‌گرم گالیک اسید در گرم اسانس) و کمترین میزان IC₅₀ (15/0±87/34 میکروگرم بر میلی‌لیتر) در اسانس حاصل از تیر ماه مشاهده شد. در تمامی زمان‌های برداشت، بیشترین و کمترین قطر هاله عدم رشد در غلظت 300 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر به ترتیب برای استافیلوکوکوس اورئوس و سودوموناس آئروژینوزا مشاهده شد. همچنین اسانس مریم گلی اثر بازدارندگی بیشتری بر باکتری‌های گرم مثبت در مقایسه با باکتری‌های گرم منفی داشت. محدوده حداقل غلظت بازدارندگی در زمان‌های مختلف برداشت این گیاه با به نوع باکتری (گرم مثبت یا گرم منفی) بین 256-16 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر متفاوت بود.
نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش نشان دادند که گیاه مریم گلی می‌تواند به عنوان یک منبع بالقوه جهت تولید ترکیبات دارویی و نگهدارنده طبیعی در محصولات غذایی مورد استفاده قرار گیرد. در مجموع با توجه به بیشترین فعالیت آنتی‌اکسیدانی و ضد میکروبی اسانس مریم گلی، بهترین زمان برداشت آن اواسط تیر می‌باشد.